Hoewel we met deelname aan het organiseren van de ICC karavaan niet de veiligheid van de Europese consument voorop willen stellen, leek het desalniettemin goed eens dieper in te gaan op de mogelijke milieu- en gezondheidsgevaren van gentechnologie.
De effecten van genetische manipulatie op het milieu
Ecologische risico's
De gentechnologie is gebaseerd op het ingrijpen in natuurlijke biologische processen. Deze processen zijn bijzonder complex en de effecten van gentech op het gehele ecosysteem zijn nog onbekend. Ondanks allerlei wettelijke voorzorgsmaatregelen waarschuwen critici voor niet meer terug te draaien verstoringen van het ecosysteem.
De overheid reguleert enigzins de ontwikkeling van genetisch veranderde gewassen. Veldproeven moeten aangemeld worden en de overheid let op gezondheids- en milieu effecten bij het verlenen van toestemming. Eventuele risico's worden zo goed mogelijk ingeschat. Maar critici zien hiaten in het wettelijk vangnet dat onze veiligheid moet waarborgen. Zo blijft het uitproberen van een gentech-gewas vaak maar een jaar of vijf vergunningplichtig, evaluatie van ecologische effecten na die periode blijft achterwege.
Overigens houden veldproefnemers zich lang niet in alle gevallen aan de regels. (zie stuk uit New Scientist 4 April 1998)
De veredelaars van de nieuwe gewassen beweren dat de directe ingreep in het genetische materiaal van planten veel preciezer en voorspelbaarder zijn dan bij de traditionele veredeling. Bij de traditionele kruising doet het hele erfelijke materiaal mee en is het selecteren van de gewenste eigenschap moeizaam en tijdrovend. Gentechnologie versnelt het veredelingsproces, zodat veredelaars sneller hun product op de markt kunnen brengen.
De gentechnologen beweren dus een gewas doeltreffend te veranderen omdat maar enkele genen in het spel zijn. Maar genen functioneren in samenspel met elkaar en de plek ten opzichte van elkaar is mede bepalend voor de functie. Vergelijk het met woorden die in een bepaalde volgorde een zin opleveren. Als er op een willekeurige plek in de zin een woord tussen geschoven wordt verandert de zin, of wordt deze zinloos. De gentechnologen weten nooit op welke plek de nieuwe genen ingebracht zijn en kunnen daarom ook niet weten met welke genen deze gaan reageren. De Doeltreffendheid is eerder een mythe. Het gevolg is dat de eigenschappen van de gemanipuleerde plant ook niet op voorhand bekend zijn. Ook neveneffecten zoals de productie van 'nieuwe' stoffen door de plant vormen een probleem.
Deze onbekende gevolgen komen in het ecosysteem terecht. Want de gemanipuleerde planten verspreiden hun nieuwe genen via het stuifmeel. Gemanipuleerde maïs kan zo met andere maïs kruisen. En ook al hebben aardappels in Nederland geen wilde varianten, koolzaad heeft dat wel. Onbedoeld kan het wilde koolzaad de eigenschappen van een gemanipuleerd koolzaadras krijgen zoals herbicide-resistentie. Deze besmette planten worden op hun beurt onkruiden die dan weer met nog sterkere middelen bestreden moeten worden. Ook zijn er gevolgen voor de fauna. Zo maakt een maissoort van Novartis insectengif aan dankzij een ingebouwd bacterie-gen. Het te bestrijden insect kan in relatief korte tijd resistent worden. Effecten op andere insecten zijn inmiddels ook aangetoond. (zie (geen) toekomst voor bacillus thuringiensis) Uit Schots onderzoek in 1997 naar ecologische effecten van genetische manipulatie bleek dat lieveheersbeestjes minder lang leven als ze luizen eten die zich te goed hebben gedaan aan genetisch gemanipuleerde aardappels.
De biologische boer kan over enige tijd wellicht niet meer garanderen gentech vrij te werken (zie biologisch en biotech)
Voor deze tekst is als basis genomen de webpagina (http://www.pz.nl/akb) van de Alternatieve Konsumentenbond, adres: Amaliastraat 5-II Amsterdam | Postbus 61236, 1005 HE Amsterdam
Telefoon: 020 - 686 33 38 | Fax: 020 - 686 73 61
Bewerking: Jeroen Breekveldt, medewerker NoGen (infocent@wnet.bos.nl) in Wageningen.
Onbekende gezondheidsrisico's
Bij de eerste generatie gemanipuleerde gewassen die nu op de markt zijn is in de meeste gevallen een antibiotica-resistentie ingebouwd. Dit heeft geen andere functie dan als merkergen waarmee een geslaagde manipulatie voor de biotechnoloog is te herkennen. Deze resistenties kunen zich verspreiden in het milieu en in de voedselketen terecht komen. Ziekteverwekkers kunnen de antibioticum-resistentie verwerven en niet meer te bestrijden zijn. Dit kan dan gevolgen hebben voor de volksgezondheid want het maakt bestaande antibiotica waarmee infecties bij mensen en dieren bestreden worden wellicht waardeloos.
Allergische reacties
Een ander gezondheidsrisico is de allergische reactie die kan optreden door niet eerder op de menselijke menukaart verschenen eiwitten uit micro-organismen die in voedingsgewassen ingebouwd zijn. Een voorbeeld is een sojaboon waarin genen uit de paranoot ingebouwd zijn. Sommige mensen zijn allergisch voor paranoten wat zich uit op een wijze varierend van erge jeuk tot doodgaan. Voor mensen met paranoot-allergie bleek deze sojaboon even schadelijk als paranoot. Deze soja is niet verder ontwikkeld, dus niet in de winkel te krijgen. Toch vrezen milieu en consumentenorganisaties het ontstaan van nieuwe eiwit-allergieen op genetisch.gemanipuleerd voedsel. Deskundigen kunnen dit niet uitsluiten, zie 'Veiligheid gegarandeerd?'
Via omweg op ons bord
In veel voeding is gemanipuleerde soja verwerkt zonder dat het wordt vermeld op het etiket. Ook op andere manieren krijgen we genetisch gemanipuleerde voeding binnen. Veel gewassen worden gebruikt als veevoer. Op een pak melk staat echter nooit dat de koe mogelijk genetisch gemanipuleerd veevoer heeft gegeten, terwijl dit ieder jaar waarschijnlijker wordt.
Voor deze tekst is als basis genomen de webpagina (http://www.pz.nl/akb) van de
Alternatieve Konsumentenbond
Amaliastraat 5-II Amsterdam | Postbus 61236, 1005 HE Amsterdam
Telefoon: 020 - 686 33 38 | Fax: 020 - 686 73 61
Bewerking: Jeroen Breekveldt, medewerker NoGen (infocent@wnet.bos.nl) in Wageningen.
Weet je wat je eet?
Etikettering:staat erop wat erin zit?
Slechts op weinig producten in de supermarkt waarin gentech-soja verwerkt is staat de volgende vage verwijzing: "gemaakt met behulp van moderne biotechnologie". Dit is volstrekt onvoldoende en geeft aan dat de wens van de consument om te weten wat ie eet, niet serieus wordt genomen. Enquetes onder consumenten in verschillende EU-landen waarin gevraagd wordt naar de wenselijkheid om gentech voedsel te eten, de veiligheid hiervan en noodzaak van etikettering, leveren veelal hetzelfde beeld op:
De meerderheid twijfelt aan de veiligheid, 75% wil geen gentechvoedsel, 90% wil via etiketten geïnformeerd worden dat het er toch in zit.
Wettelijk voorschrift
Eind 1996 kwamen de eerste schepen genetisch gemanipuleerd soja (merknaam Roundup Ready Soy) van Monsanto in Europa aan. Pas sinds april 1997 was in Nederland een etiketteringsplicht van kracht voor gentech-soja-eiwitten (niet dus voor gentech-soja-olie!). Deze eiwitten wijken in samenstelling af van hun traditionele tegenhangers. De etiketterings verplichting geldt vanaf 1 februari 1998 voor de hele Europese Unie te samen met maïsproducten.
industrie huivert voor openheid
Gezien de ophef rond de invoer van gemanipuleerde soja zagen de voedingsmiddelenfabrikanten dat consumentenacceptatie zonder enige openheid niet te bereiken was. Daarom is tot gedeeltelijke etikettering besloten. Dat houdt in dat ongeveer 20% van alle producten geetiketteerd moet zijn. Geen volledige informatie dus voor consumenten. De keuringsdiensten hebben een test tot hun beschikking waarmee de naleving gecontroleerd kan worden. Het grootste deel van de soja in de vorm van olie en lecithine krijgt geen vermelding. Gentech soja-olie is chemisch identiek aan gewone soja - dat is het criterium volgens de wettelijke regels voor etiketteren. Zelfs voor een klein beetje openheid is de industrie huiverig.
De actuele situatie is zo dat fabrikanten veelvuldig vervangende eiwitten gebruiken zonder dit te vermelden. Inmiddels is de Nederlandse etiketteringsplicht door de rechter ongeldig verklaard. Een Belgisch bedrijf kreeg gelijk in een zaak tegen de Nederlandse staat. De plicht tot etikettering leidde tot omzet verlies voor dit bedrijf.
Pleidooi voor het scheiden van gemanipuleerde en zuivere soja
Milieuorganisaties en kritische consumenten pleiten van begin af aan voor gescheiden aanvoerstromen van gemanipuleerde en zuivere soja. Dit is het enige middel om de overzichtelijkheid van het voedingsaanbod te garanderen en de consument vrijheid van keuze te bieden. Dit stuit op heftig verzet van de industrie omdat dit niet realiseerbaar zou zijn. Inmiddels is het tegendeel bewezen.
Nutricia heeft gecertificeerde aanvoer van gentechvrije soja uit de VS geregeld. Zij gebruiken deze soja echter alleen in babyvoeding en staan niet afwijzend tegenover gentech in het algemeen.
De EKO-sector is gelukkig nog vrij van gentechnolgie en werkt eraan om dat ook te blijven, aanklikbaar maken: (zie biotech en biologisch).
Voor meer informatie:
Alternatieve Konsumentenbond
Amaliastraat 5-II Amsterdam | Postbus 61236, 1005 HE Amsterdam
Telefoon: 020 - 686 33 38 | Fax: 020 - 686 73 61
Wil je verder lezen?
Publicatie van Brigitte Langner in Kritisch Consumeren, van de Alternatieve KonsumentenBond (AKB) Hoe veilig is veilig, KC 1996-6
Op de ICC-site staat ook het volgende artikel:
Nederland, Europa en transgene gewassen. Een beschrijving van de lakse houding van de Nederlanders als het gaat om genetische manipulatie en een oproep om een petitie gericht aan het Nederlandse parlement en regering te steunen. Door het Nederlandse Platform Gentechnologie.